Sinterklaas kapoentje

Vandaag werd ik gebeld door Radio 6, de soul- en jazz-zender. Of ik over anderhalf uur telefonisch kon uitleggen hoe we dat moesten begrijpen: “Sinterklaas kapoentje”?
Je gaat er toch van uit dat Sinterklaas kapoentje lief bedoeld is: kinderen zingen de Sint toe zodat hij wat lekkers of moois achterlaat in hun laarsje of schoentje. Maar een kapoen is al sinds de middeleeuwen een gesneden haan, wat een eufemisme is voor een gecastreerde haan. De belangrijkste reden om hanen te castreren was dat ze daardoor extra vet werden. (Maar je kon natuurlijk ook niet al teveel echte hanen tussen je kippen hebben: dat zou vechten worden). Om Sinterklaas toe te zingen als gesneden haantje lijkt me nu niet zo aardig. Sommige mensen zeggen dat het iets te maken heeft met het celibaat: een bisschop en een heilige heeft geen seks. Maar celibaat en castratie zijn nog wel even andere zaken.
Een kapoen kan ook een “vreemde gast” zijn, maar ook al niet in de vriendelijke zin: men moet daarbij toch vooral aan een schurk denken. En ook zo zou de Sint zich niet laten toezingen.
Het lied van Sinterklaas kapoentje is in de 19e eeuw ontstaan. Je had in de 19e eeuw ook volksboekjes en centsprenten over Klaas Kapoen: die jongen begon met kwajongensstreken maar groeide op voor galg en rad. Ook met deze crimineel vergeleken te worden, lijkt niet erg vleiend voor de Sint. Feit is wel dat de naam Klaas Kapoen geheel zit in Sinterklaas Kapoentje. De kinderen lijken de autoriteit van de Sint dus een beetje te tarten.
Maar door het verkleinwoord komt het allemaal weer goed. De kinderen zingen niet echt Kapoen maar kapoentje. En een kapoentje is een gewestelijke naam voor een lieveheersbeestje. Sint Nicolaas is van oorsprong zelf ook een Lieveheersmannetje, een man van God, een bisschop en heilige. Zowel het lieveheersbeestje als de Sint gaan gekleed in bisschoppelijk rood. Maar net als de Sint staat het lieveheersbeestje ook bekend als een geluksbrenger of een brenger van geschenkjes. Als er vroeger een lieveheersbeestje op je vinger zat dan gooide je hem in de lucht met de wens: “Morgen mooi weer!” De hedendaagse Dikke Van Dale bevestigt mijn uitleg en geeft bij kapoentje nog maar twee betekenissen: 1. lieveheersbeestje en 2. koosnaampje voor Sinterklaas.
Mijn antwoord voor Radio 6 werd op band opgenomen, want tijdens de uitzending was ik alweer onderweg naar een groep buitenlandse studenten, die ik iets ging vertellen over Sinterklaas en Zwarte Piet. Daarna zouden ze dan naar de film Alles is Liefde gaan kijken.
Je maakt wat mee als Meertens-medewerker. Morgen weer een tv-ploeg uit de Oekraïne op bezoek voor een interview over de ontstaansgeschiedenis van Zwarte Piet...