Gaia

Het begint een traditie te worden: de Top 2000 op Radio 2 tussen kerst en jaarwisseling. Hele volksstammen luisteren en zingen de hele dag mee, nostalgisch terugdenkend aan de goeie ouwe tijd, en aan gebeurtenissen en emoties die bij bepaalde liedjes zijn gaan horen. Er zijn zelfs mensen die nauwelijks naar bed gaan om maar zo weinig mogelijk te missen. De Top 2000 gaat immers het klokje rond door.
De Top 2000 werd ooit bedacht als een gimmick om 1999 te eindigen, maar het bleek zo'n succes dat ze deze formule nu alweer 15 jaar volhouden. In de top tien zit niet veel verandering: Bohemian Rhapsody, Stairway to Heaven, Child in Time, Hotel California, Wish You Were Here... Stuk voor stuk ijzersterke nummers en in een blog uit 2011, De Top der Toppen, heb ik geprobeerd uit te leggen wat op basis van deze top 10 de sleutel tot muzikaal succes lijkt te zijn. 1. Een tophit kan beter in het Engels dan in het Nederlands zijn; 2. Het kan een voordeel zijn als de song aanmerkelijk langer duurt dan drie minuten; 3. Wisselingen in tempo en melodielijn zijn sterk aan te bevelen (het is zelfs mogelijk om drie songs aan elkaar te plakken, zoals Freddy Mercury deed); 4. De tekst is bij voorkeur duister en lastig te interpreteren, en 5. de grootste kans op een plaats in de top 10 maken artiesten uit de jaren zeventig. Laatst bedacht ik nog een criterium: 6. je kunt als band beter Brits zijn dan Amerikaans.
De Top 2000 kende tot voor kort veel oudere stemmers: hits uit de jaren zestig en zeventig domineerden. Dit jaar heeft ook een wat jongere generatie meegestemd. Veel hits van na het jaar 2000 (her)ken ik helemaal niet, en van het gekwijl van Nick en Simon word ik zelfs een beetje onpasselijk. Artiesten die er naar mijn smaak wel in positieve zin uitspringen zijn Adele en Beth Hart.
Opmerkelijker vind ik dat ik blijkbaar toch hits en getalenteerde groepen heb gemist, in de periode dat ik nog wel actief naar de radio luisterde (Radio Veronica en Radio Noordzee), en een trouw kijker naar TopPop was. Wat niet middle of the road was, of tot mijn smaak behoorde (hard rock, symfonische rock), kon toch aan mijn aandacht ontsnappen. Hoe is het mogelijk dat ik wel platen kocht van Uriah Heep, Emerson Lake & Palmer, Deep Purple, Status Quo, en NIET van Cuby and the Blizzards? Kennelijk bewogen hun fans zich net weer in een ander circuit. Nu dankzij de Top 2000 hoor ik pas wat een getalenteerde groep Cuby and the Blizzards geweest moet zijn.
En dan is er nog een nummer dat ik 's nachts hoorde waar mijn mond van open viel. Deze Nederlandse artiest had in 1993 een top 2 hit. Hoe is het mogelijk dat dit mij volkomen ontgaan is? Toen ik in 1975 op de radio voor het eerst Bohemian Rhapsodie hoorde rende ik naar de platenzaak om het singletje te kopen. In 1993 had Valensia een gelijkaardige hit met Gaia, en ik heb er helemaal NIETS van gemerkt. En het is echt een indrukwekkende compositie, luister maar...

Slagersworst

De supermarkt verkoopt
worst van de slager
en verdomd...
dat velletje dat je eraf moet pulken,
de geur, de smaak:
ik schiet moeiteloos een halve eeuw terug in de tijd.
"Lust de kleine ook een stukje worst?"
Ik knik van ja slager
en krijg een royale schijf in mijn knuistje.
"Wat zeg je dan?" zegt moeder.
"Dank u wel."
De slager knippert goedmoedig met zijn ogen.
Hij rookt zijn worsten nog zelf.
Dat ruik je in de steeg achter.
Zo'n zware, vette rooklucht,
Die goeie ouwe tijd...
Nu zou de buurt klagen dat het stinkt.

De groene hondekop versaagde nooit

Hoort de wind waait door de bomen
Op 't station zelfs waait de wind.

Zou de sprinter nu nog komen
Nu hij 't weer zo lelijk vindt?
Nu hij 't weer zo lelijk vindt!

Vroeger reed in donk're nachten
Hondekopje oh zo snel.

Als hij wist hoe zeer wij wachten
Hondekopje kwam er wel;
Hondekopje kwam er wel!

Sinterklaas kapoentje

Vandaag werd ik gebeld door Radio 6, de soul- en jazz-zender. Of ik over anderhalf uur telefonisch kon uitleggen hoe we dat moesten begrijpen: “Sinterklaas kapoentje”?
Je gaat er toch van uit dat Sinterklaas kapoentje lief bedoeld is: kinderen zingen de Sint toe zodat hij wat lekkers of moois achterlaat in hun laarsje of schoentje. Maar een kapoen is al sinds de middeleeuwen een gesneden haan, wat een eufemisme is voor een gecastreerde haan. De belangrijkste reden om hanen te castreren was dat ze daardoor extra vet werden. (Maar je kon natuurlijk ook niet al teveel echte hanen tussen je kippen hebben: dat zou vechten worden). Om Sinterklaas toe te zingen als gesneden haantje lijkt me nu niet zo aardig. Sommige mensen zeggen dat het iets te maken heeft met het celibaat: een bisschop en een heilige heeft geen seks. Maar celibaat en castratie zijn nog wel even andere zaken.
Een kapoen kan ook een “vreemde gast” zijn, maar ook al niet in de vriendelijke zin: men moet daarbij toch vooral aan een schurk denken. En ook zo zou de Sint zich niet laten toezingen.
Het lied van Sinterklaas kapoentje is in de 19e eeuw ontstaan. Je had in de 19e eeuw ook volksboekjes en centsprenten over Klaas Kapoen: die jongen begon met kwajongensstreken maar groeide op voor galg en rad. Ook met deze crimineel vergeleken te worden, lijkt niet erg vleiend voor de Sint. Feit is wel dat de naam Klaas Kapoen geheel zit in Sinterklaas Kapoentje. De kinderen lijken de autoriteit van de Sint dus een beetje te tarten.
Maar door het verkleinwoord komt het allemaal weer goed. De kinderen zingen niet echt Kapoen maar kapoentje. En een kapoentje is een gewestelijke naam voor een lieveheersbeestje. Sint Nicolaas is van oorsprong zelf ook een Lieveheersmannetje, een man van God, een bisschop en heilige. Zowel het lieveheersbeestje als de Sint gaan gekleed in bisschoppelijk rood. Maar net als de Sint staat het lieveheersbeestje ook bekend als een geluksbrenger of een brenger van geschenkjes. Als er vroeger een lieveheersbeestje op je vinger zat dan gooide je hem in de lucht met de wens: “Morgen mooi weer!” De hedendaagse Dikke Van Dale bevestigt mijn uitleg en geeft bij kapoentje nog maar twee betekenissen: 1. lieveheersbeestje en 2. koosnaampje voor Sinterklaas.
Mijn antwoord voor Radio 6 werd op band opgenomen, want tijdens de uitzending was ik alweer onderweg naar een groep buitenlandse studenten, die ik iets ging vertellen over Sinterklaas en Zwarte Piet. Daarna zouden ze dan naar de film Alles is Liefde gaan kijken.
Je maakt wat mee als Meertens-medewerker. Morgen weer een tv-ploeg uit de Oekraïne op bezoek voor een interview over de ontstaansgeschiedenis van Zwarte Piet...